Hệ thống Bảo hiểm tiền gửi hiệu quả - Khuyến nghị của IADI

18 nguyên tắc cơ bản xây dựng hệ thống BHTG hiệu quả được thiết kế phù hợp với hoàn cảnh khác nhau của các nước với sự xem xét kỹ lưỡng những đặc điểm của tổ chức mạng an toàn tài chính. Các cơ quan chức năng của mỗi nước có thể áp dụng các biện pháp bổ sung cần thiết để phát triển hoạt động BHTG hiệu quả trong môi trường pháp lý hiện tại của nước đó.

Theo ông David Walker - Vụ trưởng Vụ Chính sách bảo hiểm và hợp tác quốc tế, Tổng công ty BHTG Canada, Chủ tịch Ủy ban nghiên cứu hướng dẫn của IADI và hiện là đồng chủ trì Nhóm hướng dẫn chịu trách nhiệm phát triển phương pháp đánh giá tuân thủ các nguyên tắc cơ bản của Hệ thống BHTG hiệu quả - dưới đây là những nguyên tắc cốt lõi của hệ thống BHTG hiệu quả.

Mục tiêu chính sách công

Bước đầu tiên trong việc thiết kế hệ thống BHTG hoặc cải cách hệ thống hiện tại là xác định rõ mục tiêu chính sách công phù hợp cần đạt được. Những mục tiêu này cần phải được chính thức hóa và tích hợp vào thiết kế của hệ thống BHTG. Mục tiêu chính của hệ thống BHTG là góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính và bảo vệ người gửi tiền. Thông thường các mục tiêu chính sách công được thể hiện một cách chính thức, ví dụ bằng luật hoặc tại lời nói đầu của luật.

Nhiệm vụ và quyền hạn của tổ chức BHTG

Điều quan trọng là nhiệm vụ của một tổ chức BHTG cần phải được quy định rõ ràng, chi tiết và chính thức. Ngoài ra, cần phải có sự nhất quán giữa mục tiêu chính sách công với quyền hạn, trách nhiệm được trao cho tổ chức BHTG.

Một tổ chức BHTG cần phải có tất cả những quyền hạn cần thiết để hoàn thành chức năng, nhiệm vụ của mình. Các quyền hạn này cần phải được quy định một cách chính thức. Tất cả các tổ chức BHTG cần phải có quyền lập quỹ phục vụ công tác chi trả, tham gia ký kết hợp đồng, xác định các quy trình và ngân sách hoạt động nội bộ và có thể tiếp cận kịp thời và chính xác các thông tin để đảm bảo rằng hệ thống BHTG có thể thực hiện nghĩa vụ đối với người gửi tiền một cách kịp thời.

Nguyên tắc Quản trị

Tổ chức BHTG cần hoạt động một cách độc lập tương đối. Điều đó có nghĩa tổ chức này có thể sử dụng quyền hạn và các công cụ được giao mà không bị ảnh hưởng quá mức từ các đơn vị bên ngoài, gồm các lực lượng chính trị, ngành dịch vụ tài chính hay các thành viên khác trong mạng an toàn tài chính.

Vấn đề quản trị đề cập đến quy trình, cơ cấu và thông tin áp dụng trong việc chỉ đạo và giám sát quản lý của một tổ chức. Vấn đề này liên quan đến mối quan hệ giữa tổ chức và cơ quan chức năng giao nhiệm vụ cho tổ chức hoặc cơ quan mà tổ chức có trách nhiệm giải trình. Bốn yếu tố chính của một hệ thống quản trị vững mạnh là: hoạt động độc lập, có trách nhiệm giải trình, minh bạch công khai, và nhất quán. Tất cả các yếu tố này đều quan trọng như nhau, củng cố lẫn nhau trong việc hỗ trợ quản trị vững mạnh.

Nguyên tắc Cấp vốn

Một hệ thống BHTG phải có sẵn các cơ chế tạo vốn nhằm mục đích đảm bảo chi trả kịp thời cho người gửi tiền, bao gồm cả cách huy động nguồn tài chính dự phòng bổ sung cho mục đích thanh khoản khi cần. Chi phí BHTG trước hết phải do các ngân hàng chịu bởi chính ngân hàng và khách hàng của họ trực tiếp hưởng lợi từ hệ thống BHTG hoạt động hiệu quả.

Đối với các hệ thống BHTG (dù áp dụng hình thức thu phí  trước, thu phí sau hay kết hợp) khi áp dụng cách thức thu phí theo mức độ rủi ro, các tiêu chí được sử dụng trong hệ thống thu phí này cần phải minh bạch đối với tất cả các thành viên tham gia. Ngoài ra, cần có sẵn mọi nguồn lực cần thiết để quản lý hệ thống thu phí theo mức độ rủi ro một cách phù hợp.

Tổ chức BHTG được cấp vốn theo một cách thức không làm suy yếu đi tính tự chủ hay độc lập của mình và hoàn toàn được phép sử dụng nguồn vốn đó để hoàn thành nhiệm vụ của mình.

Cơ chế cấp vốn vững mạnh là điều rất cần thiết để một hệ thống BHTG hoạt động hiệu quả.

Các nhà hoạch định chính sách có thể lựa chọn giữa hình thức thu phí trước, sau hoặc là hỗn hợp (kết hợp giữa trước và sau).

Thu phí trước đòi hỏi việc tích lũy và duy trì quỹ để đảm bảo chi trả cho những khoản đòi bồi hoàn BHTG, và các chi phí có liên quan trước khi đổ vỡ xảy ra. Nguồn kinh phí này chủ yếu dựa vào đóng góp của các thành viên, phí bảo hiểm và các hình thức khác. Quỹ này có thể được hình thành trong điều kiện kinh tế phát triển mạnh khi các ngân hàng thua lỗ ít. Đây được coi như là mua bảo hiểm cho tương lai khi điều kiện kinh tế không được tốt và các khoản thua lỗ tăng cao, do đó làm giảm sự phụ thuộc của việc thu phí vào chu kỳ kinh tế. Việc thu phí trước có thể giúp làm giảm sự phụ thuộc của hệ thống BHTG đối với tiền của nhân dân trong giai đoạn căng thẳng và trong thời kỳ khó khăn về tài chính. Đối với những nước sử dụng tỷ lệ hoặc định mức quỹ thu trước, cần thu đủ để giảm thiểu xác suất mất khả năng thanh khoản của quỹ.

Trong hệ thống thu phí sau, tiền dùng để chi trả cho các khoản tiền gửi được bảo hiểm chỉ được thực thu từ các ngân hàng thành viên khi một ngân hàng phá sản và cần tiền để bồi hoàn. Hệ thống thu phí sau có thể làm giảm bớt gánh nặng đối với ngân hàng thành viên (các ngân hàng có thêm vốn để hoạt động) khi có rất ít hoặc không có đổ vỡ nào vì tiền bảo hiểm thu được ít hơn và chi phí quản lý đi kèm với việc thu phí và quản lý quỹ cũng nhỏ hơn. Để áp dụng được hệ thống thu phí sau hiệu quả, tổ chức BHTG cần có khả năng tiếp cận nguồn vốn hỗ trợ ngay khi ngân hàng sụp đổ (vì tổ chức BHTG có rất ít hoặc hầu như không có tiền trong quỹ BHTG).

Đáng chú ý là có nhiều hệ thống thu phí trước kết hợp cả những yếu tố của hệ thống thu phí sau (chẳng hạn như khả năng tăng phí bảo hiểm, tăng số tiền đóng góp và nhận tiền thu được sau khi thanh lý tài sản) và do đó có thể coi như là hệ thống thu phí hỗn hợp.

Khi lựa chọn một hệ thống phí thu sau, trước hoặc hỗn hợp, các ngân hàng sẽ phải chịu trách nhiệm chính trong việc trả phí BHTG, vì họ và khách hàng được hưởng lợi trực tiếp từ một hệ thống BHTG hiệu quả. Tuy thế, cần phải hiểu là trong các trường hợp đặc biệt như là khủng hoảng toàn hệ thống, khi mà sự bình ổn của hệ thống tài chính đang bị lung lay thì đây có thể không phải là phương án khả thi.

Mối quan hệ với các thành viên khác trong mạng an toàn tài chính

Trong mối quan hệ với các thành viên Mạng an toàn tài chính, cần xây dựng một khuôn khổ phù hợp để phối hợp chặt chẽ và chia sẻ thông tin định kỳ cũng như liên quan đến một số ngân hàng cụ thể, giữa tổ chức bảo hiểm tiền gửi và các thành viên khác của mạng an toàn tài chính. Để có thể phát hiện sớm, can thiệp và xử lý kịp thời các ngân hàng gặp khó khăn, cơ quan bảo hiểm tiền gửi nhất thiết phải là bộ phận của mạng an toàn tài chính.

Phát hiện sớm, can thiệp và xử lý kịp thời

Tổ chức BHTG nhất thiết phải là bộ phận của mạng an  toàn tài chính (thông thường ở các nước mạng an toàn tài chính gồm 4 cơ quan: Ủy ban Giám sát tài chính, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước và cơ quan BHTG) để phát hiện sớm, can thiệp và xử lý kịp thời các ngân hàng gặp khó khăn. Việc xác định và xác nhận một ngân hàng đang hoặc được xem là có nguy cơ rơi vào khó khăn tài chính nghiêm trọng cần phải được thực hiện sớm trên cơ sở các tiêu chí đã được các thành viên độc lập khác nhau và có thẩm quyền liên quan của mạng an toàn tài chính xác định rõ ràng.

Chi trả cho người gửi tiền và thu hồi

Hệ thống BHTG phải hỗ trợ được người gửi tiền tiếp cận nhanh chóng tiền gửi được bảo hiểm của họ. Do vậy, tổ chức BHTG cần phải được thông báo hoặc cung cấp trước đầy đủ thông tin về các trường hợp có thể phải chi trả cũng như được tiếp cận sớm thông tin về người gửi tiền. Người gửi tiền cần có quyền hợp pháp được chi trả đến hạn mức BHTG và phải được biết khi nào và trong hoàn cảnh nào tổ chức BHTG bắt đầu tiến hành chi trả, khung thời gian chi trả. Họ cần được biết trước liệu có được chi trả trước hoặc tạm chi hay không, cũng như được biết hạn mức chi trả BHTG theo luật định.

Với các quy trình xử lý đổ vỡ hiệu quả sẽ giúp tổ chức BHTG thực hiện các nghĩa vụ của mình đối với người gửi tiền kịp thời, bao gồm việc chi trả nhanh chóng, chính xác và công bằng; giảm thiểu chi phí xử lý và tránh ảnh hưởng đến thị trường; tối đa hóa giá trị thu hồi tài sản; và tăng cường kỷ cương thị trường.

Liên hệ với Việt Nam

Đối với Việt Nam, ông David Walker đánh giá: Hệ thống BHTG nước ta có những tuân thủ nhất định đối với các nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống BHTG hiệu quả. Tuy nhiên, ông David Walker cho rằng, có một số vấn đề cần cải tiến thêm. Trước hết, đó là hệ thống luật pháp về BHTG cần phải cụ thể, đặc biệt Luật BHTG cần được thiết kế theo hướng bảo vệ tốt nhất người gửi tiền. Thứ hai, sự phối hợp giữa BHTG với các cơ quan giám sát khác như ngân hàng Trung ương, Bộ Tài chính cần được quy định rõ. Thứ ba, cần có cơ chế xử lý đổ vỡ ngân hàng hiệu quả phù hợp với thực tế hiện nay là hệ thống ngân hàng đang phát triển nhanh, mạnh nhưng đi kèm với đó là những bất ổn trong kiểm soát rủi ro.

 PV